SHAXSIY MA'LUMOTLARNI HIMOYA QILISHNING HUQUQIY ASOSLARI VA RAQAMLI DAVRDA UNING KAFOLATLARI

Abstract

Mazkur ilmiy maqola zamonaviy huquqiy tizimda shaxsiy ma’lumotlarni himoya qilish masalasining dolzarbligi, uning konstitutsiyaviy, fuqarolik va xalqaro huquqiy asoslari, shuningdek, raqamli texnologiyalar shiddat bilan rivojlanayotgan davrda inson shaxsining daxlsizligi va axborot xavfsizligini ta’minlashdagi huquqiy mexanizmlarni har tomonlama yoritishga qaratilgan. XXI asr axborot inqilobi davri bo‘lib, inson hayoti deyarli to‘liq raqamli muhitga bog‘lanib bormoqda.

Shu bilan birga, ushbu jarayon shaxsiy ma’lumotlar to‘planishi, saqlanishi, qayta ishlanishi va tarqatilishiga oid yangi huquqiy muammolarni yuzaga keltirmoqda. Maqolada O‘zbekiston Respublikasining “Shaxsiy ma’lumotlar to‘g‘risida”gi Qonuni, Konstitutsiya normalari hamda axborot xavfsizligi siyosati asosida milliy huquqiy bazaning mazmun-mohiyati ochib beriladi. Shuningdek, Yevropa Ittifoqining Ma’lumotlarni himoya qilish umumiy reglamenti (GDPR), BMTning Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi va boshqa xalqaro me’yoriy hujjatlar bilan o‘zaro solishtirma tahlil o‘tkaziladi.

Tadqiqotda shaxsiy ma’lumotlarning noqonuniy to‘planishi, internet platformalari orqali tarqalishi, sun’iy intellekt algoritmlarining shaxsiy hayotga aralashuvi, raqamli kuzatuv tizimlarining inson erkinliklariga tahdidi kabi masalalar chuqur o‘rganiladi. Muallif raqamli davrda huquqiy himoya mexanizmlarining yetarliligi, ularning amaliyotda qo‘llanish darajasi va normativ hujjatlarning samaradorligini tanqidiy baholaydi. Bundan tashqari, maqolada davlat va xususiy sektor o‘rtasida shaxsiy ma’lumotlarni boshqarishdagi mas’uliyat chegaralari, fuqarolarning axborotdan foydalanish madaniyati, va ma’lumotlar xavfsizligida kiberetika tamoyillarining roli tahlil etiladi.

Xalqaro tajriba asosida O‘zbekiston sharoitida shaxsiy ma’lumotlarni himoya qilish tizimini takomillashtirishga doir huquqiy, tashkiliy va texnologik tavsiyalar ishlab chiqilgan. Natijada, tadqiqot shaxsiy ma’lumotlarni himoya qilishning huquqiy asoslarini yanada mustahkamlash, inson sha’ni va qadr-qimmatini raqamli dunyoda himoya qilish, shuningdek, davlat siyosatini demokratik tamoyillar asosida rivojlantirish zarurligini asoslaydi. Maqolaning ilmiy yangiligi shundaki, unda raqamli davrda inson huquqlarini himoya qilishning an’anaviy yondashuvlari bilan bir qatorda yangi texnologiyalar, axborot etikasi va sun’iy intellektning huquqiy javobgarlik mexanizmlari o‘rtasidagi bog‘liqlik birinchi marotaba kompleks yondashuv asosida tahlil etilgan. Mazkur maqola nazariy va amaliy jihatdan ham yuridik sohaga, ham axborot texnologiyalari siyosatiga oid ilmiy fikrlar tizimini boyitadi hamda raqamli jamiyatda shaxsiy daxlsizlikni ta’minlash borasida dolzarb ilmiy asos bo‘lib xizmat qiladi.