Keywords
Abstract
Ushbu maqola Konstitutsiyada mustahkamlangan shaxsiy erkinlik va shaxsiy xavfsizlik huquqining nazariy-huquqiy asoslarini chuqur tahlil qilishga bag‘ishlanadi.
Tadqiqotda insonning tug‘ma va ajralmas huquqi sifatida e’tirof etilgan shaxsiy erkinlikning huquqiy tabiati, uning mazmun-mohiyati hamda konstitutsiyaviy normalar orqali ta’minlanish mexanizmlari ilmiy asosda yoritiladi. Shuningdek, shaxsning noqonuniy hibsga olinishi, asossiz javobgarlikka tortilishi yoki erkinligining turli shakllarda cheklanishi ustidan samarali himoyani ta’minlovchi protsessual kafolatlar, jumladan sud nazorati, advokat yordami, habeas corpus instituti va odil sudlov prinsiplari keng tahlil qilinadi. Maqolada zamonaviy konstitutsiyaviy rivojlanish jarayonlari, xalqaro inson huquqlari standartlari (Xalqaro paktlar, Yevropa va Amerika konvensiyalari tajribasi) hamda milliy qonunchilik o‘rtasidagi uyg‘unlik masalalari qiyosiy uslubda ko‘rib chiqiladi. Shaxsiy xavfsizlik huquqining amaliy jihatlari, xususan, davlat organlarining majburiyati, ularning protsessual vakolatlarini cheklash, inson sha’ni va qadr-qimmatini asrashga doir huquqiy mexanizmlar ham batafsil ochib beriladi.
Muallif zamonaviy konstitutsion yondashuvlarda shakllanib borayotgan yangi tamoyillar — inson huquqlarining ustuvorligi, davlatning javobgarligi, huquqni suiiste’mol qilishga qarshi kafolatlar, raqamli xavfsizlik va shaxsiy ma’lumotlar daxlsizligining kuchayib borishi kabi tendensiyalarni ham tahlil qiladi. Tadqiqot natijasida O‘zbekiston Konstitutsiyasida belgilangan shaxsiy erkinlik va xavfsizlik huquqlarining inson manfaatlari yo‘lida samarali ishlashini ta’minlash bo‘yicha ilmiy-huquqiy xulosalar va takliflar ishlab chiqiladi. Maqola inson huquqlari bo‘yicha mutaxassislar, yuridik ta’lim olish jarayonidagi talabalar, amaliyotchi yuristlar hamda konstitutsiyaviy islohotlar jarayoniga qiziqayotgan barcha o‘quvchilar uchun nazariy va amaliy ahamiyatga ega.
References
O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi (yangi tahriri, 2023 yil 30 aprel). – T.: O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi. (Shaxsiy erkinlik va daxlsizlik huquqiga doir moddalar: 26-modda, 27-modda, 28-modda va boshqalar)
O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksi. – T.: Adolat, so‘nggi amaldagi holat. (Hibsga olish, protsessual kafolatlar, sud nazorati va advokat ishtirokiga doir moddalar: 24–27-moddalar, 50–51-moddalar, 226-240-moddalar va boshqalar)
O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksi. – T.: Adolat, amaldagi holat. (Qiynoqlarga oid javobgarlik: 235-modda; shaxs erkinligini noqonuniy cheklash: 138-140-moddalar)
Inson huquqlari bo‘yicha xalqaro pakti: Fuqarolik va siyosiy huquqlar to‘g‘risidagi xalqaro pakt (ICCPR), 1966 yil. (9-modda – shaxsiy erkinlik va xavfsizlik; 14-modda – odil sudlov kafolatlari)
Yevropa Inson huquqlari konvensiyasi, 1950 yil (garchi O‘zbekiston a’zo bo‘lmasa-da, xalqaro standart sifatida qo‘llaniladi).(5-modda – erkinlik va shaxsiy xavfsizlik; 6-modda – adolatli sudlov huquqi)