O'ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA SUDYALARNING HUQUQIY MAQOMI, HUQUQ VA MAJBURIYATLARI

Abstract

Mazkur ilmiy maqolada O‘zbekiston Respublikasi sudyalarining huquqiy maqomi, ularning mustaqilligi, daxlsizligi, kasbiy huquq va majburiyatlari hamda sud hokimiyatining umumiy huquqiy asoslari keng qamrovli yuridik tahlil qilinadi. Sud hokimiyati davlatning asosiy mustaqil tarmoqlaridan biri sifatida qonun ustuvorligini ta’minlashga xizmat qiladi, sudyalar esa ushbu tarmoqning eng muhim bo‘g‘ini hisoblanadi. Shu sababli, ushbu maqolada sudyalar institutining huquqiy statusi, ularning mustaqilligi kafolatlari, huquqlari va majburiyatlari xalqaro standartlar, milliy qonunchilik va sud amaliyoti nuqtayi nazaridan batafsil yoritiladi. Maqolada O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, “Sudlar to‘g‘risida”gi Qonun, “Sudyalarning maqomi to‘g‘risida”gi Qonun, Oliy sud Plenumi qarorlari va xalqaro huquqiy hujjatlar asosida sudyalarning mustaqilligi hamda daxlsizligi kafolatlari o‘rganiladi. Sudyalar o‘z faoliyatida faqat qonunga bo‘ysunishlari, hech bir tashqi bosim va ta’sirga uchramasliklari zarurligi, ularning mustaqilligini ta’minlashda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti, Oliy Majlis, Sudyalar oliy kengashi, sudyalarning o‘z-o‘zini boshqarish organlari va xalqning roli chuqur tahlil qilinadi. Shuningdek, maqolada sudyalarning huquqlari va majburiyatlari xususida batafsil so‘z yuritiladi. Xususan, sudyalarning kasbiy faoliyati davomida qabul qilinadigan qarorlarning mustaqil va xolis bo‘lishi shartligi, ularning siyosiy betarafligi, odob-axloq me’yorlariga rioya qilish majburiyati, korrupsiyaga qarshi kurashish borasidagi cheklovlar, manfaatlar to‘qnashuvi holatlariga yo‘l qo‘ymaslik talablari haqida so‘z yuritiladi. Sudyalar uchun belgilangan axloqiy tamoyillar va kasbiy etikaga rioya etish masalalari xalqaro tajriba bilan taqqoslangan holda o‘rganiladi. Bundan tashqari, maqolada sudyalarning daxlsizligi masalasi alohida yoritilib, sudyalar faoliyatining kafolatlari, jumladan, ularni o‘z lavozimidan asosli sabablarsiz chetlatish yoki ishdan bo‘shatish taqiqlanganligi, sudya lavozimida bo‘lish muddatlari, ularning ijtimoiy himoyasi, mehnat sharoitlari va moddiy ta’minoti bilan bog‘liq huquqiy mexanizmlar tahlil qilinadi. Maqolada, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasida sudyalar mustaqilligini ta’minlash borasida olib borilayotgan islohotlar, xususan, sud tizimini takomillashtirish, korrupsiyaga qarshi kurashish, sudyalar tayinlash tizimini adolatli va shaffof qilish, sud tizimida ochiqlik va hisobdorlikni oshirish yo‘nalishida amalga oshirilayotgan chora-tadbirlar ham ko‘rib chiqiladi. Shu bilan birga, xorijiy mamlakatlardagi ilg‘or sud tizimlari tajribasi, xususan, AQSh, Buyuk Britaniya, Germaniya, Fransiya va Rossiya tajribasi o‘rganilib, O‘zbekiston sharoitiga mos keluvchi taklif va tavsiyalar ishlab chiqiladi. Xulosa sifatida maqolada O‘zbekiston Respublikasi sud hokimiyatining huquqiy asoslarini yanada mustahkamlash, sudyalarning huquqiy maqomi va mustaqilligini ta’minlash, sud tizimida ishonchni oshirish, odil sudlov tamoyillariga qat’iy rioya qilish va sudyalarning ijtimoiy kafolatlarini kuchaytirish bo‘yicha ilmiy-nazariy va amaliy tavsiyalar ilgari suriladi. Mazkur maqola sudyalar, huquqshunoslar, tadqiqotchilar, talabalar va sud tizimiga qiziqqan keng jamoatchilik uchun foydali bo‘lishi kutiladi.