Keywords
Abstract
Ushbu maqola ilm-fan va falsafa o‘rtasidagi tarixiy, metodologik va epistemik o‘zaro ta’sirlarni tahlil qiladi. Tadqiqotning asosiy maqsadi — falsafa va ilm-fan munosabatlarining nazariy asoslarini aniqlash, ularning bir-birini shakllantirishdagi mexanizmlari hamda zamonaviy ilmiy amaliyotga ta’sirini yoritishdir. Mualliflar falsafa va ilmning mutanosib rivojlanishini ko‘rsatish uchun fan tarixi, nazariy falsafa va amaliy ilmiy misollarga asoslangan komparativ tahlil usullaridan foydalanadi.
Metodologik jihatdan ish milliy va xalqaro adabiyotlar, falsafiy manbalar, shuningdek tanlangan ilmiy loyihalar (tanqidiy holatlar) tahliliga asoslangan adabiyotlarni tizimli qayta ko‘rib chiqish (systematic literature review), kontseptual tahlil va tarixiy-komparativ yondashuvni birlashtiradi. Maqolada falsafa-ilm o‘zaro aloqasini namoyon etuvchi bir nechta empirik misollar (Newton va Bacon davridan tortib XXI asr interdisciplinar loyihalarigacha) tahlil qilinadi, hamda falsafiy nazariyalar — epistemologiya, ilmiy metodologiya, aksiyologiyaning ilmiy amaliyotdagi konkret oqibatlari ko‘rsatiladi.
Tahlil natijalari shuni ko‘rsatadiki, falsafa ilmga nafaqat nazariy asos va metodologik vositalar taklif qiladi, balki ilmiy so‘rovlar strukturasi, tushuncha aniqligi va ma’lumot talqinidagi normativ ramkani belgilovchi rol o‘ynaydi. Shu bilan birga, zamonaviy ilmiy tadqiqotlar (masalan, sun’iy intellekt, kvant fizikasi, bioetika) falsafiy muammolarni yangi nuqtai nazardan qayta ko‘radi va falsafani empirik sinovlar orqali taraqqiy ettirish imkonini beradi. Maqola shuningdek ilmiy tafakkurning pluralizmi, nazariy integratsiya va interdisciplinarlik tamoyillari yuzasidan amaliy tavsiyalar beradi.
Xulosa sifatida ish ilm-fan va falsafa o‘rtasidagi dialektik bog‘liqlikni tasdiqlaydi va ushbu munosabatlarni mustahkamlash orqali ilmiy-ta’limiy siyosat, tadqiqot axloqi va innovatsion infratuzilma uchun strategik yo‘nalishlar taklif qiladi. Natijalar ilmiy metodologlar, falsafa olimlari, ilmiy siyosat ishlab chiquvchilari va oliy ta’lim muassasalari uchun ahamiyatlidir.
References
Popper, K. R. The Logic of Scientific Discovery. London: Routledge, 2002. https://philotextes.info/spip/IMG/pdf/popper logic scientific discovery.pdf philotextes.info+1
Bacon, F. Novum Organum. Cambridge University Press, 2000.
Russell, B. History of Western Philosophy. London: Routledge, 2015
Descartes, R. Discourse on the Method. Oxford University Press, 2008.
Chalmers, A. F. What Is This Thing Called Science? Open University Press, 2013.
Kuhn, T. S. The Structure of Scientific Revolutions. University of Chicago Press, 2012.
Kant, I. Critique of Pure Reason. Cambridge University Press, 1998.
Habermas, J. Knowledge and Human Interests. Polity Press, 1987
Lakatos, I. The Methodology of Scientific Research Programmes. Cambridge University Press, 1978. https://www.cambridge.org/core/books/methodology-of-scientific-research-programmes/8DBCEFE34A59BAD3D393FB958A4DC5FC5FC5FC5FC5FC5FC5FC5FC5FC5FC5FC5FC5FC5FC5FC5FC5 Cambridge University Press & Assessment
Feyerabend, P. Against Method. Verso Books, 2010.
Hacking, I. Representing and Intervening: Introductory Topics in the Philosophy of Natural Science. Cambridge University Press, 1983.
Searle, J. R. Mind, Language and Society: Philosophy in the Real World. Basic Books, 1999.